در این مطلب به شرح وظایف دیوان عدالت اداری در ایران می پردازیم. پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی، دیوان عدالت اداری برای رسیدگی اعتراضات، دادخواهی و شکایت مردم، زیر نظر قوه قضائیه تأسیس شده و اکنون نیز زیر نظر قوه قضائیه فعالیت می نماید. از جمله وظایت و دایره اختیارات این دیوان، رسیدگی به شکایت علیه تصمیمات و اقدامات سازمان‌های دولتی اعم از وزارت خانه‌ها، سازمان‌ها می باشد. در ادامه این مطلب بیشتر با ماهیت دیوان عدالت اداری آشنا خواهید شد.
دیوان عدالت اداری چیست؟
یکی از مراجع قضایی که عادلانه‌ترین تصمیمات را اتخاذ میکند، دیوان عدالت اداری است. اسم این مرجع اشاره‌ای دارد به این نکته که ممکن است حقوق مردم توسط نهادهای دولتی و عمومی به هر دلیلی رعایت نشود و بنابراین مرجعی برای رسیدگی به این موارد در نظر گرفته شده است.
در اصلِ يكصد و هفتاد و سوم قانون اساسي آمده است: «به منظور رسيدگی به شكايات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورين يا واحدها يا آئين‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها، ديوانی به نام ديوان عدالت اداری زير نظر رئيس قوه قضائيه تأسيس می‌گردد. حدود اختيارات و نحوه‌ی عمل اين ديوان را قانون تعيين می‌كند.»
وظایف دیوان عدالت اداری چیست؟
برای مثال ممکن است در یک دستگاه دولتی کار کرده باشید اما بنا به دلایل و بهانه‌هایی از پرداخت حق بیمه شما سر باز زده باشند. ممکن است یکی از مأموران دولتی به مناسبت شغل خود در ارتباط با شما مرتکب عملی شود که حق شما را ضایع کند، مثلا مغایر با قانون، از آزاد کردن اموال شما در گمرک خودداری کند. یا حتی آیین‌نامه یا بخشنامه‌ای از سوی یکی از نهادهای دولتی یا عمومی صادر شود و حقوقی را که افراد به‌موجب قانون دارا هستند، مخدوش کند (البته به جز بخشنامه‌های رئیس قوه قضاییه و چند نهاد دیگر مانند شورای نگهبان و شورای عالی امنیت ملی). در همه‌ی این موارد شما می‌توانید از این تصمیمات و اقدامات به دیوان عدالت اداری شکایت کنید.
صلاحیت دیوان عدالت اداری برای واضح‌تر شدن مواردی که می‌توان برای حل و فصل‌شان به دیوان مراجعه کرد، صلاحیت دیوان را تقسیم‌بندی می‌کنیم. مطابق قانون دیوان عدالت اداری، در سه مورد امکان مراجعه به این مرجع وجود دارد.
1. زمانی که شما از تصمیمات یک نهاد دولتی یا عمومی مثل وزارتخانه یا شهرداری یا مثلا سازمان تأمین اجتماعی شکایتی دارید. این تصمیمات ممکن است به‌صورت آیین‌نامه یا بخشنامه یا هر شکل دیگری باشند. برای درک بهتر این مورد، مثالی در قسمت زیر آورده شده است.
به عنوان مثال: یکی از شهروندان اقدام به طرح شکایت برای ابطال بخشنامه نیروی انتظامی نمود که بر اساس آن تفتيش و بازرسی خودروها بدون اخذ مجوز مقام قضایی مجاز شمرده شده.
2. یکی از دیگر وظایف دیوان عدالت اداری ایران، رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم در خصوص آرا و تصمیمات قطعی کمیسیون‌ها، هیئت‌ها و شوراهایی که بر طبق قوانین مختلف در وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، ادارات دولتی و شهرداری‌ها و…
3. رسیدگی به شکایاتی که در خصوص تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و دیگر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری که مطابق شرع و قانون نبوده و خارج حدود اختیارت قوه مجریه صادر شده، ارائه شده نیز، از وظایف دیوان عدالت اداری ایران می باشد.
4. بررسی و رسیدگی به شکایات قضات و کارمندان مشمول قانون استخدام کشوری و سایر مستخدمین واحدها و مؤسسات از حیث تضییع حقوق استخدامی (گروه، پایه، رتبه، درجه، ترفیع، حق اشتغال، مرخصی، محل خدمت، مأموریت، معذوریت، بازنشستگی، اخراج، بازخرید و..)
نحوه طرح شکایت در دیوان عدالت اداری ایران
برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری نیاز به تنظیم دادخواست به زبان فارسی و در برگه‌های چاپی مخصوص می باشد. در این دادگاه، نیازی به حضور شاکی برای تقدیم شکایت نیست و همچنین حضور طرفین دعوا در جلسه بررسی ضرورت ندارد و هرگاه دیوان عدالت صلاح بداند، یکی از طرفین دعوا را برای ارائه پاره ای از توضیحات، دعوت میکند.